Iako taj finansijski zamah uliva nadu u jačanje domaće odbrambene industrije, već sada se postavlja pitanje – hoće li se nova ulaganja pretočiti u istinski evropsku vojnu moć, ili će, kao i do sada, služiti jačanju američkih proizvođača oružja?

Procjene govore o gotovo 14 biliona evra koji će tokom narednih deset godina biti usmjereni ka odbrambenom sektoru. Ipak, sve veća zavisnost od ključnih američkih sistema – poput nevidljivog borbenog aviona F-35, protivraketnih sistema Patriot, naprednih dronova i sofisticiranog softvera – ostavlja utisak da Evropa, uprkos investicijama, i dalje ostaje tehnološki u sjenci svog saveznika s druge strane Atlantika.

Iako evropske članice žele veću samostalnost u oblasti bezbjednosti, mnoge su već duboko uložile u američku opremu. Ta ulaganja nameću potrebu za kompatibilnošću, što dodatno otežava diverzifikaciju izvora naoružanja. Ipak, rat u Ukrajini i sve glasnija upozorenja da kontinent mora samostalnije da se brani od mogućih prijetnji – najviše iz Rusije – prisiljavaju EU na strateško promišljanje, piše The New York Times.

Sukob ambicija i realnosti
Odgovor Brisela za sada je kompromisan. Uvedena su ograničenja u korišćenju zajedničkih evropskih sredstava za kupovinu oružja izvan EU. Na primjer, u sklopu novog fonda za odbrambene investicije vrijednog 150 milijardi evra, maksimalno 35% sredstava može se potrošiti na nabavku iz trećih zemalja, uključujući Sjedinjene Američke Države.

Unutar Unije postoje različiti pogledi na to kako balansirati između trenutnih potreba i dugoročnih ciljeva. Francuska i Evropska komisija ističu važnost ulaganja u domaću proizvodnju kako bi se smanjila zavisnost od spoljašnjih dobavljača. S druge strane, baltičke zemlje, nordijske države i Poljska naglašavaju hitnost – potrebna je brza modernizacija, a za to se najčešće oslanjaju na dostupnu američku opremu.

Poljski zvaničnici tvrde da te dvije strategije nisu nužno u sukobu. Njihov stav je da se nacionalnim sredstvima može nabavljati oprema iz SAD-a, dok bi zajednički evropski fondovi trebalo da podstiču regionalnu proizvodnju i razvoj. Ministar spoljnih poslova Radoslav Sikorski poručio je: „Evropa mora razviti sopstvenu odbrambenu industriju jer ne može vječno računati na uvoz iz Amerike.“

Strateška zavisnost
Uprkos ambicijama, realnost je da ključni odbrambeni kapaciteti, poput F-35 borbenih aviona, nemaju evropske alternative. Odluka o njihovoj kupovini podrazumijeva višegodišnju tehničku i političku vezanost uz američke proizvođače, uključujući redovne softverske nadogradnje. Zbog sve nesigurnijih političkih odnosa – naročito u svjetlu Trampove politike prema NATO– pojedine zemlje, poput Danske i Portugala, izražavaju sumnju u dalju nabavku iz SAD-a.

Pitanje koje sve češće odzvanja među evropskim liderima jeste: šta ako Vašington odluči da uskrati pristup ključnim komponentama? Upravo ta zabrinutost dodatno podstiče pozive na izgradnju autonomnije evropske vojne arhitekture.

Jedan od pokušaja stvaranja evropskog vojnog suvereniteta bio je i program „Stalna strukturisana saradnja“, pokrenut 2017. godine. Cilj je bio jačanje saradnje u oblasti sajber bezbjednosti, satelitske komunikacije i vojnih vježbi, ali njegova efikasnost ostala je ograničena zbog restrikcija prema spoljnim partnerima i fragmentacije unutar EU.

Hoće li doći do dubljih promjena?
Uprkos svemu, postoje naznake da bi nova ulaganja mogla pokrenuti dublje promjene. Evropske zemlje ulažu sve više, a neke članice, uključujući Njemačku i Italiju, sve su otvorenije za zajedničke projekte razvoja. Ipak, ostaje pitanje – hoće li taj pravac dovesti do stvaranja ravnopravne alternative američkoj tehnološkoj dominaciji, ili će Evropa i dalje ostati samo tržište, a ne stvaralac savremene vojne tehnologije?

Strateški izazov za Evropu nije samo u povećanju vojnih budžeta, već u promjeni strukture zavisnosti. Dok Vašington traži od EU da preuzme veću odgovornost za sopstvenu bezbjednost, evropske zemlje moraju odlučiti – hoće li svoju sigurnost graditi na tuđim temeljima ili će, i kada, izgraditi vlastite, prenosi Dnevno.